Operacje oczodołu – wskazania, przebieg i możliwe powikłania zabiegów

Operacje oczodołu wykonuje się, gdy dochodzi do ucisku na nerw wzrokowy, zagrażających powikłań zapalnych lub znacznych zniekształceń tkanek. Najczęstsze wskazania obejmują orbitopatię Gravesa (wytrzeszcz, ból, podwójne widzenie), urazy ścian oczodołu, ropnie oraz sytuacje wymagające usunięcia gałki ocznej i późniejszego protezowania. Poniżej wyjaśniamy, kiedy rozważa się zabieg, jak przebiegają kluczowe techniki operacyjne i jakie powikłania mogą wystąpić.

Przeczytaj również: Zastosowanie komory klimatycznej w badaniach nad trwałością materiałów

Kiedy rozważa się operacje oczodołu

Wytrzeszcz i ból w chorobie Gravesa-Basedowa z narastającym uciskiem w oczodole to częsty powód do dekompresji oczodołu. Wskazaniem jest także podwójne widzenie (diplopia) wynikające z ucisku i włóknienia mięśni okoruchowych oraz sytuacje z ryzykiem uszkodzenia nerwu wzrokowego.

Przeczytaj również: Bluza medyczna męska a profesjonalny wygląd personelu medycznego

Ropień podokostnowy oczodołu lub zapalenie tkanek oczodołu niewrażliwe na leczenie zachowawcze wymaga pilnej interwencji chirurgicznej, aby ograniczyć szerzenie infekcji i ochronić funkcję widzenia.

Przeczytaj również: Gastroenterologia w służbie zdrowia zwierząt: kluczowe usługi weterynaryjne

Urazy i wady ścian oczodołu (np. złamania dna, znaczne zniekształcenia pourazowe) są wskazaniem do rekonstrukcji kostnej oczodołu z użyciem przeszczepów autogennych lub materiałów implantacyjnych dopasowanych do ubytków.

Nieoperacyjne nowotwory gałki ocznej, niewidząca bolesna gałka oczna lub ciężkie, oporne na leczenie zapalenia mogą wymagać enukleacji (usunięcia gałki) lub ewisceracji (usunięcia zawartości gałki z pozostawieniem twardówki). Następnym etapem jest protezowanie oczodołu.

Uszkodzenia dróg łzowych po urazach oczodołu często wymagają rekonstrukcji, aby przywrócić drożność i ograniczyć przewlekłe łzawienie oraz nawracające infekcje.

Najważniejsze techniki operacyjne i ich przebieg

Dekompresja oczodołu polega na zwiększeniu przestrzeni w oczodole przez usunięcie fragmentów ścian kostnych, redukcję objętości tkanek miękkich lub połączenie obu metod. W orbitopatii Gravesa celem jest obniżenie ciśnienia w oczodole i zmniejszenie wytrzeszczu. Zabieg wykonuje się różnymi dostępami, m.in. przez jamę nosową (endoskopowo) lub z cięć zewnątrzoczodołowych – wybór zależy od lokalizacji zmian i planu leczenia zespołowego.

Rekonstrukcja ścian oczodołu w przebiegu urazów obejmuje odtworzenie dna i/lub ścian przyśrodkowych z użyciem przeszczepu kości autogennej (np. z talerza biodrowego) lub dedykowanych implantów. Priorytetem jest przywrócenie objętości oczodołu, osi ustawienia gałki ocznej i swobody ruchów, aby zmniejszyć ryzyko zapadnięcia gałki (enoftalmu) i utrwalonej diplopii.

Drenaż ropnia oczodołu przeprowadza się, gdy obecny jest zbiornik ropy z objawami narastającego ucisku. Chirurg uwalnia treść ropną i pobiera materiał do badania mikrobiologicznego, co pozwala dobrać antybiotykoterapię celowaną.

Enukleacja i ewisceracja to zabiegi usunięcia gałki ocznej lub jej zawartości. Wskazania obejmują nowotwory wewnątrzgałkowe niekwalifikujące się do leczenia zachowawczego, niepoddający się terapii ból w niewidzącym oku oraz ciężkie urazy. Po zagojeniu zwykle planuje się implant oczodołowy i indywidualną protezę, aby utrzymać objętość tkanek i kształt szpary powiekowej.

Rekonstrukcje dróg łzowych (np. odtworzenie drożności, zespolenia) wykonuje się przy pourazowych przerwaniach lub bliznowaceniu. Celem jest poprawa odpływu łez i ograniczenie nawracających stanów zapalnych spojówki i worka łzowego.

Możliwe powikłania po zabiegach oczodołu

Każda interwencja chirurgiczna wiąże się z ryzykiem. Po dekompresji oczodołu możliwe są: przejściowe lub utrzymujące się podwójne widzenie, krwawienia, zaburzenia czucia w obszarze unerwienia nerwu podoczodołowego, rzadziej wyciek płynu mózgowo-rdzeniowego. Po rekonstrukcjach ścian może dojść do przemieszczenia implantu, asymetrii oczodołów lub utrzymującego się enoftalmu.

Po drenażu ropnia istnieje ryzyko nawrotu infekcji, bliznowacenia i konieczności modyfikacji antybiotykoterapii zgodnie z wynikiem posiewu. Po enukleacji/ewisceracji obserwuje się czasem ból kikuta, retrakcję spojówki, ekspozycję lub przemieszczenie implantu oraz suchość i podrażnienie powiek.

W przypadku rekonstrukcji dróg łzowych możliwe są bliznowacenie i ponowna niedrożność, infekcje oraz konieczność reoperacji. Niezależnie od rodzaju zabiegu, niepokojące objawy (narastający ból, nagłe pogorszenie widzenia, gorączka, obrzęk) wymagają pilnego kontaktu z placówką medyczną.

Diagnostyka, kwalifikacja i przygotowanie do operacji

Decyzję o zabiegu poprzedza ocena okulistyczna i obrazowa. Wykonuje się badanie okulistyczne z oceną ostrości wzroku i pola widzenia, testy mięśni ocznych, a także TK lub MR oczodołów do oceny ścian kostnych, przebiegu mięśni, nerwu wzrokowego i ognisk zapalnych. W infekcji pobiera się materiał do badań bakteriologicznych, w zmianach guzowatych rozważa się diagnostykę histopatologiczną zgodnie z zaleceniami.

Przygotowanie obejmuje optymalizację leczenia chorób towarzyszących (np. kontroli tarczycy w orbitopatii Gravesa), omówienie zakresu operacji oraz postępowania pooperacyjnego. W przypadku planowanych operacji oczodołu rozpatruje się również przyszłe operacje oczodołu rekonstrukcyjne i protezowanie, aby ustalić kolejność etapów.

Rekonwalescencja i opieka pooperacyjna

Po zabiegu stosuje się zalecenia dotyczące higieny rany, farmakoterapii i ograniczenia aktywności. W kontrolach ocenia się gojenie, ustawienie gałki ocznej, ruchomość mięśni, drożność dróg łzowych i ewentualną potrzebę korekt. Po enukleacji/ewisceracji planuje się dopasowanie implantu i protezy po uzyskaniu stabilizacji tkanek, co ogranicza zanik oczodołu i poprawia symetrię powiek.

• W razie nowych objawów, takich jak nasilony ból, krwawienie, gorączka lub nagłe podwójne widzenie, konieczna jest pilna ocena lekarska.
• Długoterminowo znaczenie mają regularne kontrole oraz modyfikacja okularów pryzmatycznych lub rehabilitacja wzrokowa przy utrzymującej się diplopii.

Praktyczne przykłady sytuacji klinicznych

• Pacjentka z orbitopatią Gravesa zgłasza wytrzeszcz i ból z narastającym podwójnym widzeniem. W TK uwidoczniono pogrubienie mięśni prostych. Zaplanowano dekompresję oczodołu celem zmniejszenia ciśnienia i redukcji wytrzeszczu.
• Osoba po urazie oczodołu z zapadnięciem gałki i ograniczeniem ruchów oka. Tomografia wykazała ubytek dna oczodołu. Wskazaniem jest rekonstrukcja ściany z przywróceniem objętości i osi ustawienia gałki.
• Dziecko z ropniem podokostnowym po zapaleniu zatok. Ze względu na objawy ucisku przeprowadzono drenaż chirurgiczny i diagnostykę mikrobiologiczną.
• Dorosły z bolesnym niewidzącym okiem po ciężkim urazie i nawracających stanach zapalnych. Rozważono enukleację oraz dalsze protezowanie w celu poprawy komfortu funkcjonalnego.

Co warto zapamiętać

Operacje oczodołu obejmują różne procedury: dekompresję, rekonstrukcje kostne, drenaż ropni, enukleację/ewiscerację oraz odtworzenie dróg łzowych. Wskazaniem jest m.in. wytrzeszcz i ból w chorobie Gravesa, ropień oczodołu, znaczne wady ścian kostnych, a także nowotwory i bolesne niewidzące oko. Prawidłowa kwalifikacja, diagnostyka obrazowa i planowanie etapów leczenia zmniejszają ryzyko powikłań i pozwalają ukierunkować dalszą opiekę, w tym protezowanie oczodołu.